تاریخچه و پیدایش صنعت عطر و خوشبوکننده

• آیا تا به حال به این فکر کرده اید که بشریت چگونه به صنعت عطر و خوشبوکننده ها دست پیدا کرد؟
• اولین خوشبوکننده ها چه رایحه هایی داشتند و چه چیزی ساخته شده بودند؟
• چرا مصریان از عطر و خوشبوکننده ها در مراسمات مذهبی خود استفاده میکردند؟
• کدام یک از دانشمندان ایرانی در پیشرفت این صنعت تاثیر گذار بودند؟
• چگونه فرانسه مهد و پایتخت بهترین عطرها و رایحه های لذت بخش در جهان شد؟

در این مقاله ما میخواهیم به سوالات بالا پاسخ بدهیم تا شما را از تاریخچه و ماهیت عطر و خوشبوکننده های موجود در بازار و دنیا آگاه کنیم.

به طور کلی مواد اولیه عطر ها و خوشبوکننده ها به دو صورت شیمایی و طبیعی( حیوانی و گیاهی) تشکیل شده است.

اولین عطر معروفی که ساخته شد کیفی نام داشت این عطر از ترکیب گل رز،عنبر و مشک ساخته و عصاره گیری شده بود. اولین عطری که پس از کشف الکل ساخته شد لودرون نام داشت. براساس افسانه های محلی ملکه مجارستان شیفته پادشاه هلند میشود و برای جلب توجه او فرمان ساخت عطر لوردون را میدهد.

در گذشته ابتدا انسان های نخستینی با نام نئاندرتال ها توانستند با سوزاندن چوب های درختان معطر مثل صندل سفید،سرو و غیره به رایحه های دلپذیر دست پیدا کنند. دود حاصل از سوزاندن چوب، رایحه چوب درختان را در هوا منتشر میکند و در اینجا کلمه Perfume از کلمه Fume به معنای دود گرفته شده است.ادکلن ماده ای است که برای معطر کردن بدن و فضای منزل و محیط کار از آن استفاده میشود.

با مراجعه به متون،کشفیات و حفاری هایی که انجام شده ما به استفاده از گلاب و ادوات سفالین تقطیر در ایران و روم باستان پی میبریم.در گذشته نویسندگان بسیاری درمورد  عطر ها و خوشبوکننده ها کتاب هایی نوشتند در یکی از آنها حدود 100 نوع گیاه اسانس دار و معطر معرفی شده و نویسنده دیگری به نام ابویوسف کندی که شیمی دان عرب تبار بود در قرن نهم میلادی کتابی با مضنون شیمی عطر و تقطیر نوشته است.

تاریخچه و پیدایش عطر و خوشبوکننده ها در تمدن های گذشته

نخستین عطر و خوشبوکننده 5000 سال قبل در سرزمین مصر و بین النهرین پدیدار شد. مواد اولیه تولید خوشبوکننده ها دراوایل بسیار ساده و ابتدایی بودند به این صورت که بعضی از ادویه ها را با یکدیگر مخلوط سپس آسیاب میکردند این مواد آسیاب شده به صورت پودر و نرم درمی آمدند که با یک مایع بهم میچسبیدند.بعد ها متوجه شدند که اگر ادویه معطر و یا گلی را در این چربی و یا روغن  بدست آمده خیس کنند بخشی از ماده اصلی خوشبوکننده آن گل یا ادویه باقی می ماند این گونه بود که روغن های دارویی و پوماد های معطر بعد از میلاد مسیح ساخته شدند.

عطر و خوشبوکننده ها در مصر باستان

طبق تصاویر نقاشی شده و کتیبه هایی که از مصر باستان بدست آمده آنها از عطر و خوشبوکننده ها در مراسمات مذهبی خود استفاده میکردند.کاهنان معبد خدایان مصر برای از بین بردن بوی بد قربانیان پیشکشی خود از این عطر و خوشبوکننده ها استفاده میکردند. به طور کلی از دوران کهن تا قرون وسطی از عطر و خوشبوکننده ها فقط برای مراسمات مذهبی از جمله رفع گردوغبار در آرامگاه ها و مومیایی کردن اجساد استفاده میکردند.

مصریان بر این باور بودند که بوی خوب باعث خوشنودی خدایان خود میشود بنابراین با آتش زدن صمغ گیاه سمار و سرو کوهی و….. سعی میکردند که با ایجاد رایحه دلپذیر از خوشنودی خدایان خود مطمئن شوند.شما عزیزان میتوانید از اتاق های عطر در معبد ادفو که در مصر قرار دارد دیدن کنید جایی که دستورالعمل ساخت انواع عطر و خوشبوکننده ها در آنجا به صورت دست نوشته و کتیبه قرار دارد.این اتاقها به قدری رایحه قوی داشتند که وقتی در سال 1897 باستان شناسان درب این اتاق ها باز کردند همچنان معطر بودند.

پس گذشت چند سال استفاده انحصاری از عطر و خوشبوکننده توسط کاهنان برای معابد خدایان خود این انحصار به دست مردمان عادی افتاد. آنها متعقد بودند که استفاده از این رایحه های دلپذیر باعث میشود که روح مرده ها به آسمان پرواز کند به همین خاطر در مراسمات تشیع جنازه مردم عادی نوعی صمغ قهوه ای رنگ متمایل به قرمز و یا زرد و خوشبو در کوزه هایی قرار میدادند و همواره این کوزه ها را در مقبره ها قرار میدادند.

وضعیت آب و هوایی و اقتصادی مصر به گونه ای بود که میتوانستند مواد اولیه و ادویه های مختلفی را از هند خریداری کنند مثل زنجبیل،فلفل و چوب صندل که باعث پیشرفت سریعتر آنها در حوزه تولیدات عطر و خوشبوکننده شد. امروزه نیز مصر یکی از تولیدکنندگان اسانس های روغنی در جهان است که این روغن ها قسمت مهمی از مواد تشکیل دهنده عطر و خوشبوکننده ها را تشکیل میدهد.

عطر و خوشبوکننده ها در ایران باستان

زمان استفاده از  عطر و خوشبوکننده ها در ایران باستان به 2500 سال پیش برمیگردد ایرانیان جزو اولین مردمانی بودند که به تجملات بسیار اهمیت میدادند بنابراین برخلاف مصریان که از عطر و خوشبوکننده فقط برای مراسمات مذهبی استفاده میکردند ایرانیان از آنها به صورت تجملاتی و زینتی استفاده میکردند.آنها خود را در مواد معطر و خوشبو که امروزه با نام لوسیون میشناسیم شستشو میدادند همینطور از آنها در نوشیدنی های خود از جمله چایی استفاده میکردند.

اینکه مصریان ، یونانیان و رومی ها همگی با روش تولید عطر و خوشبوکننده آگاه بودند درست است اما این ایرانیان باستان بودند که روش سیستماتیک تقطیر عطرها و خوشبوکننده ها را در قرون وسطی ابداع کردند. اولین عطرها و خوشبوکننده ها در ایران باستان در محوطه باستانی سیلک، تنگ هایی کوچک از جنس مرمر در اواخر هزاره چهارم که مخصوص نگهداری عطر و خوشبوکننده بود کشف شدند.

زکریا رازی کسی بود که الکل را کشف کرد و ابن سینا روش عصاره گیری از گل و گیاه به صورت تقطیر را ابداع کرد. این دو دانشمند با کشفیات و اختراعات خود تاثیر بسزایی در پیشرفت صنعت عطر و خوشبوکننده داشتند. اولین گیاهی که توسط ابن سینا با روش تقطیر عصاره گیری شد گل رز بود.امروزه در جهان غرب در علم شیمی و همینطور در کشور های شرقی از روش تقطیر استفاده میکنند.

شما عزیزان اگر نگران پوست خود هستید میتوانید مقاله عطر ها و خوشبوکننده ها چه ترکیباتی دارند؟ استفاده شده در صنعت عطر و خوشبوکننده ما را با کلیک بر روی این متن بخوانید.

یکی از تصاویر حکاکی شده در تخته جمشید که روایتی از همسر سوم خشایار شاه استر(Esther) را نشان میدهد پشت سر او دو خدمتکار ایستاده اند. یکی از خدمتکارها حوله و عطردان و دیگری عود دان و عود سوز در دست دارند. حکاکی حکایت از آن دارد که استر به مدت 6 ماه با روغن مرمکی و سایر خوشبوکننده ها روغن مالی میشد تا برای مسابقه انتخاب ملکه مجوز ورود را داشته باشد. خشایار شاه نیز از روغن و عطر فوق العاده گران بهایی به نام لبی زوس(Labyzos) برای آرایش موهای خود استفاده میکرد.

پادشاهان و ملکه هایشان به همراه درباریان هخامنشی در آن دوره نیز از عطر ها و روغن برای خوشبو و براق کردن موهای خود استفاده میکردند. به طور کلی  حدود 40 نفر عطر ساز همواره پیش شاهان و ملکه هایشان بودند چراکه شاه همیشه به عطریات و روغن های خود دسترسی داشته باشد. در زمان هخامنشیان وقتی که اسکندر مقدونی به داریوش بزرگ حمله کرد بعد از شکست پادشاه فهرستی از اموال ایشان تهیه شد که در آن علاوه بر زیورآلات به نام 14 عطر ساز نیز اشاره شده است.

عطر و خوشبوکننده ها در روم باستان

اولین کسانی که از این مواد عطری استفاده میکردند سربازان رومی بودند چراکه تمام مواد خامی که برای تولید عطر و روغن ها استفاده می شود از مناطقی که سربازان رومی فتح میکردند می آید افراد دیگری برای اولین بار از این مواد خام استفاده میکردند تاجرانی بودند که روش صحیح استفاده از این مواد خام را با خود می آوردند. در طی سالهایی که گذشت رومیان آموختند چگونه از این عطر و خوشبوکننده ها تولید کنند و آنها را درون ظرف بریزند،تولید شیشه های کوچک عطر از اختراعات رومیان است.

طبق اکتشافات و تاریچه ای که از روم باستان به جا مانده آنها هیچ استاد عطر سازی نداشتند پس چگونه پادشاهان و نجیب زادگان از این عطرها و خوشبوکننده ها استفاده میکردند؟ عطرها، خوشبوکننده ها و روغن های معطر حاصل دست رنج افرادی بود که انواع مواد مختلف را باهم ترکیب میکردند و با توجه به پیروزی رومی ها و فتح کشور های مختلف مواد جدید به این افراد میرسید در نتیجه ترکیبات جدیدی به وجود می آمد که میزان خلوص و غلضت این ترکیبات کاملا بستگی به طبقه اجتماعی افراد داشت.

پس از استفاده نجیب زادگان از خوشبوکننده ها این صنعت کم کم وارد کوچه خیابان شد و خیلی از افراد عادی از جمله زنان هم به ساخت عطر و ترکیب مواد مختلف مشغول شدند به همین منظور قیمت آن بسیار بالا بود. طبق موارد بدست آمده از تاریچه روم آن زمان به جای الکل از روغن ها و چربی ها از جمله روغن زیتون و روغن بادام تلخ که قیمت بسیار گزافی داشتند استفاده میشد علاوه بر این ها هزینه شیشه عطر نیز با شما حساب میشد که برخی از افراد ثروتمند ظروف عطر و خوشبوکننده خود را از جنس طلا تهیه میکردند اما رایج ترین جنس شیشه عطر و خوشبوکننده سفال،شیشه،شیشه دمیده،نقره،طلا،سرب،برنز و مرمر سفید بودند که با سنگ های زینتی تزیین میشدند. گران ترین عطر زمان روم باستان مبلغی بالغ بر 360 میلیارد امروزی بود که پادشاه از حکومت روم برای پرداخت چنین مبلغ سنگینی برای تهیه مواد اولیه در مجلس سنا(یکی از نهاد های سیاسی) شکایت کرده بود.

چگونه فرانسه مهد و پایتخت بهترین عطرها و رایحه های لذت بخش در جهان شد؟

دوره رنسانس فرانسه دوره ای بود که صنعت عطرسازی شکوفا شد.در ایتالیا شهر های ونیز و فلورانس جزوه برترین شهرهای عطرسازی در جهان بودند.زمانی که هنری دوم پادشاه بزرگ فرانسه با کاترین دمدیسی از ایتالیا ازدواج کرد این مکله عطرساز شخصی خود را با نام وینچنزو(Vincenzo) با خود به فرانسه آورد. پس ازدواج کارگاه وینچنزو از طریق یک راه روی مخفی که به اتاق کاترین دمدیسی میرسید در قصر ساخته شد. دلیل این مخفی کاری جلوگیری از ربوده شدن فرمولاسیونی است که وینچنزو استفاده میکرد.این اتفاق شروع تاریخ سازی فرانسه در صنعت عطر و خوشبوکننده ها بود. در آن دوره مقامات فراسنه از لباس های فاخر و کلاه گیس استفاده میکردند اما برخلاف این ظاهر زیبا، اصلا به نظاقت شخصی خود اهمیت نمیدادند ولی در گذر زمان از استفاده کنندگان ثابت عطر و خوشبوکننده شدند.

پس گذشته چندین سال برای اولین بار دستکش های معطر با همکاری کارگاه های عطر سازی در سال 1660 تولید شد و روانه بازار شدند. لویی چهاردهم که پادشاهی او در قرن هفدهم بود هر روز خواهان یک رایحه جدید بود این علاقه به عطر و خوشبوکننده ها به وارث بعدی او یعنی لویی پانزدهم نیز رسید. لویی پانزدهم  به قدری به خوشبوکننده ها و صنعت عطر علاقه داشت که قصر او همیشه معطر بود به همین سبب به آن قصر عطراگین میگفتند.

صنعت عطر و خوشبوکننده با اختراع ادکلن در اواخر قرن هجدهم دچار تحول و انقلاب عظیمی شد چراکه از ادکلن ها در موارد بسیاری از جمله خوشبوکردن حمام، خوشبوکردن دهان و نوشیدنی ها استفاده می شد. ادکلن ها در ابتدا ترکیبی از گیاهان رزماری،لیمو و نارنج بودند. بعدها برای ادکلن ها هم مثل عطر و خوشبوکننده ها  شیشه نگهداری ساختند  همین امر باعث استقبال دو برابر از ادکلن ها شد.

در زمان انقلاب کبیر فرانسه صنعت عطر و خوشبوکننده ها سیر نزولی به خود گرفت اما در همان زمان هم عطری به نام گیوتین به بازار معرفی شد که به استقبال پرشور مردم مواجه شد که یکی از گرون ترین عطر های اون دوران به حساب می آید. بعد از گذشت سالیان در دوره ناپلئون بناپارت صنعت عطر و خوشبوکننده دوباره سیر س صعودی به خود گرفت. شهر گراسه در ضمینه تولید اسانس های عطر و خوشبوکننده از سال 1724 میلادی تا به اکنون فعالیت میکند و یکی از بزرگترین تولیدکنندگان اسانس در جهان است.

در شهر گراسه فردی به اسم آنتوان لاووازیه زندگی میکرد که پایه های علم شیمی اسانس هارا توسعه داد(پایه گذار شیمی اسانس ها فردی آلمانی به اسم جان رادولف است) این امر وی باعث رشد چشمگیر شهر گراسه در تولید اسانس در جهان شد. در این شهر از روش جذب با استفاده از روغن های جاذب استفاده می شد بدین ترتیب آنها میتوانستند اسانس گیاهانی همچون یاسمن را بگیرند. شهر کلن در آلمان رقیب سرسخت شهر گراس بود و تا به امروز رقابت این دو شهر ادامه دارد.

نتیجه گیری

همانطور که خواندیم مبدا اصلی پیدایش عطر و خوشبوکننده ها 5000 سال قبل، در بین النهرین و مصر بوده است اما قبل از اینها انسان های نخستین به نام نئاندرتال ها با سوزاندن برخی چوب های معطر به خوشبوبودن گیاهان پی بردند. بعدها با بالارفتن هوش انسان ها و اختراع دستگاه تقطیر توسط دانشمند ایرانی ابوعلی سینا، انسان ها توانستند گیاهان و گل های بسیاری را عصاره گیری کنند.

در گذشته افراد از چربی ها حیوانی و گیاهی استفاده میکردند اما با کشف الکل توسط دانشمند ایرانی ابوریحان بیرونی صنعت عطر و خوشبوکننده ها دستخوش پیشرفت و تغییرات زیادی شد. در مصر افراد برای مراسمات مذهبی در ایران و یونان پادشاهان و درباریان به همراه خانواده هایشان از عطر و خوشبوکننده استفاده میکردند اما بعد از گذشت سالها این استفاده به افراد عادی هم رسید و در سطح شهر کارگاه های تولید عطر و خوشبوکننده ها احداث شد.